ROZSTRZYGNIĘCIA PRZY APELACJI

Rozstrzygnięcia w postępowaniu apelacyjnym

Granice rozpoznania

Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

W granicach zaskarżenia sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki są dla nich wspólne. Współu-czestników tych należy zawiadomić o rozprawie; mogą oni składać pisma przygotowawcze

Niedopuszczalne jest rozpoznanie w postępowaniu apelacyjnym roszczeń przeciwko temu z odrębnych podmiotów występujących w procesie po stronie pozwanej, co do którego w wyroku sądu pierwszej instancji roszczenia te zostały oddalone, a powód nie zaskarżył tego rozstrzygnięcia apelacją (III PK 7/2004).

W sprawie o podział majątku wspólnego niedopuszczalne jest zgłoszenie żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku dopiero w postępowaniu apelacyjnym (I CKN 730/97).

Obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji  oznacza nie tylko zakaz wykraczania przez sąd apelacyjny poza te granice, ale także nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji podstaw (zarzutów) i wniosków (II CRN 3/93 ).

Jeżeli sąd drugiej instancji, przekraczając granice apelacji, uchylił wyrok sądu pierwszej instancji także w części, w której jako niezaskarżony stał się prawomocny, to - rozpoznając sprawę ponownie na skutek apelacji - rozpoznaje ją także w zakresie w jakim poprzednio uchylił wyrok sądu pierwszej instancji w niezaskarżonej części (III CZP 85/2006).

Sąd drugiej instancji rozpatruje sprawę co do meritum. Jeśli dostrzegł okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia, musi je rozważyć, nawet jeśli nie podniesiono ich w apelacji (III CK 760/2004). Sąd Apelacyjny uprawniony jest do rozpatrzenia sprawy we wszystkich jej aspektach, ale w granicach zarzutów, które odwołujący się sformułował w apelacji (IV CK 544/2003).

Sąd drugiej instancji - jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę - ma obowiązek wzięcia pod rozwagę i ustosunkowania się do istotnych twierdzeń, wniosków i zarzutów strony broniącej się przed apelacją przeciwnika (I PK 219/2003).

Obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 zdanie pierwsze kpc) oznacza zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice oraz nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków (III CKN 392/2001).

Sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji powinien wziąć pod rozwagę w granicach zaskarżenia wszystkie stwierdzone naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd I instancji, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji (III CZP 62/2000).

Granice zaskarżenia wyznaczają zarzuty i wnioski apelacji, a nie określenie wartości przedmiotu zaskarżenia (V CKN 650/2000).

Zaskarżenie apelacją orzeczenia w całości wraz z wnioskiem o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania obejmuje również rozstrzygnięcie o powództwie wzajemnym (V CKN 243/2000).

Po upływie terminu do wniesienia apelacji nie jest dopuszczalna zmiana przedstawionych w niej zarzutów lub oparcie zaskarżenia na nowych zarzutach albo na podstawie nowości (V CKN 153/2000).

W postępowaniu apelacyjnym ani sam apelujący, ani sąd odwoławczy nie są związani treścią zarzutów apelacyjnych. Skarżący może więc zmienić zarzuty podniesione w apelacji, a także sformułować nowe, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia apelacyjnego (III CKN 812/98).

Rozpoznanie sprawy w granicach wniosków apelacji nie zwalnia sądu drugiej instancji z obowiązku oceny prawidłowości powołanej podstawy prawnej zaskarżonego rozstrzygnięcia (I PKN 25/99).

Przedmiotem rozpoznania apelacyjnego może być tylko roszczenie, które było rozpoznawane przez sąd I instancji (II CKN 87/98).

Rozpoznanie zażaleń

Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Rozpoznanie niezaskarżalnego postanowienia o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie wyroku sądu drugiej instancji z uzasadnieniem (art. 380 kpc), w razie uwzględnienia zażalenia na postanowienie o odrzuceniu tego wniosku, polega na uchyleniu lub zmianie postanowienia o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu (I UZ 40/2005).

Uwzględnienie zażalenia na postanowienie o odrzuceniu wniosku o doręczenie odpisu wyroku sądu drugiej instancji z uzasadnieniem, jeżeli równocześnie następuje rozpoznanie niezaskarżalnego postanowienia o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu (art. 380 kpc), prowadzi do zmiany lub uchylenia tego niezaskarżalnego postanowienia (II PZ 47/2005).

Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności - na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy (art. 162 kpc (III CZP 55/2005).

Sąd drugiej instancji, uznając za nieuzasadnione rozpoznane na podstawie art. 380 kpc postanowienie oddalające wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia, uchyla tylko zaskarżone postanowienie odrzucające zażalenie (III CZP 62/2004).

Zarzut naruszenia przepisu art. 380 kpc nie zasługuje na uwzględnienie, jeżeli stan faktyczny sprawy nie pozwala przyjąć, że pominięte dowody mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy (III CKN 55/97 ).

Zakres żądania

W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Jeżeli sąd drugiej instancji oddalił lub uwzględnił powództwo także w części niedopuszczalnego w postępowaniu apelacyjnym rozszerzenia żądania pozwu, to wartość tej zmiany może stać się przedmiotem zaskarżenia skargą kasacyjną (I CZ 10/2006).

Niedopuszczalność zmiany żądania w postępowaniu apelacyjnym nie uzasadnia odrzucenia apelacji, w sytuacji gdy zaskarżony został wyrok oddalający powództwo (I PZ 22/2001).

Dopuszczenie do zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym po zamknięciu rozprawy i bez umożliwienia drugiej stronie podjęcia obrony jej praw, powoduje nieważność postępowania (I PKN 175/2000 ).

W postępowaniu apelacyjnym nie jest dopuszczalne zgłoszenie żądania skapitalizowania odsetek (art. 383 kpc). Kwoty żądanych na tym etapie postępowania sądowego skapitalizowanych odsetek nie uwzględnia się w ustaleniu wartości przedmiotu zaskarżenia w postępowaniu kasacyjnym (I PZ 24/99).

Jeżeli sąd drugiej instancji zmienia wyrok sądu pierwszej instancji i zasądza lub oddala roszczenie w części nie objętej apelacją, wartością przedmiotu zaskarżenia kasacją jest wartość roszczenia, o którym orzekał sąd drugiej instancji.

Przytoczenie w apelacji przepisów prawa materialnego wskazujących na inny stan faktyczny niż ten, na którym zostało oparte żądanie pozwu, stanowi - niedopuszczalną w postępowaniu apelacyjnym - zmianę powództwa (III CKN 32/98).

Reformationis in peius

Sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację.

Uwzględnienie apelacji z innych przyczyn niż wskazane przez skarżącego z uzasadnieniem mniej korzystnym niż zawarte w apelacji nie narusza art. 384 kpc (II CKN 831/2000).

Przepis art. 384 kpc, stanowiący o zakazie uchylenia lub zmiany wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację, nie może być rozumiany jako zakazujący prowadzenia dowodów uzupełniających w toku postępowania przed sądem drugiej instancji, jeżeli są konieczne dla wyjaśnienia okoliczności spornych między stronami (II UKN 175/2000).

Zakaz uchylania lub zmiany wyroku na niekorzyść strony wnoszącej apelację zawarty w art. 384 kpc, stosowany odpowiednio do postępowania zażaleniowego (art. 397 § 2 kpc), nie dotyczy postanowień o charakterze procesowym (I PKN 19/97 ).

Współpozwanemu, przeciwko któremu zapadł wyrok uwzględniający powództwo, nie przysługuje legitymacja do zaskarżenia orzeczenia w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych współpozwanych nawet w razie istnienia pomiędzy nimi współuczestnictwa jednolitego (IV CR 306/77 ).

Orzeczenie

W razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy.

Orzekając reformatoryjnie sąd drugiej instancji powinien dokonać własnych ustaleń faktycznych i własnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego , jeżeli zmiana wyroku zaskarżonego apelacją nie jest wyłącznie następstwem naruszenia przez sąd pierwszej instancji prawa materialnego (I PKN 54/2000).

Dokonanie przez sąd drugiej instancji odmiennych ustaleń faktycznych, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, podlega zasadom z art. 233 § 1 kpc, a ich naruszenie może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacji (II UKN 295/98).

W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd apelacyjny nie może uchylić z powodu nieważności tej części orzeczenia, która ze względu na upływ terminu do zaskarżenia stała się prawomocna, chyba że mógłby z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części (II CR 157/70).

Jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępo-wania, sąd drugiej instancji uchyla wyrok oraz odrzuca pozew lub umarza po-stępowanie.

Poza wypadkami określonymi wyżej sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W wypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznaje ją w innym składzie.

Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasad-nieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa zo-stała przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Oddalenie powództwa „w pozostałej części” oznacza rozstrzygnięcie co do wszystkich zgłoszonych roszczeń, a nieodniesienie się do nich w uzasadnieniu wyroku należy ocenić jako nierozpoznanie istoty sprawy (I PKN 283/2000).

Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy (art. 378 § 2 kpc) dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (II UKN 589/98).

Przepis art. 385 kpc ma na tyle ogólny charakter, iż zarzut jego naruszenia może być jedynie wyrazem dezaprobaty skarżącego wobec wyniku rozstrzygnięcia odwoławczego. Finalne naruszenie art. 385 kpc musi być zatem konsekwencją naruszenia innych przepisów procesowych i materialnoprawnych, mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (III CKN 216/98).

Sąd drugiej instancji może powtórzyć w całości lub tylko w części postępowanie dowodowe przeprowadzone w pierwszej instancji, oceniając niezbędność dowodów dla rozstrzygnięcia sprawy (I PKN 185/97 ).

Związanie sądu II instancji oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku tego sądu, nie zachodzi, jeżeli nastąpiła zmiana stanu prawnego(II CK 311/2002).

Artykuł 386 § 6 kpc stwarza możliwość wpływania na działalność sądu niższej instancji w sposób i w zakresie tam określonym. W dążeniu do realizacji postanowienia zawartego w art. 45 ust. 1 Konstytucji przez zapobieżenie możliwości powtórnego uchylenia zaskarżonego orzeczenia, sąd drugiej instancji powinien - w uzasadnieniu swego orzeczenia - dokonać w miarę potrzeby i w niezbędnym zakresie oceny prawnej rozpoznawanej sprawy przez wykładnię przepisów prawa materialnego, mogących mieć zastosowanie w sprawie, lub wskazać wadliwość w wykładni dokonanej przez sąd pierwszej instancji, a ponadto udzielić konkretnych wskazań co do dalszego postępowania, w tym także sposobu usunięcia stwierdzonych wadliwości w dotychczasowym postępowaniu (IV CKN 1715/00).

Ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu apelacyjnego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji ma moc wiążącą w dalszym postępowaniu o tyle, o ile ustalenia faktyczne dokonane przez sąd pierwszej instancji po ponownym rozpoznaniu sprawy pokrywają się ze stanem faktycznym rozważanym przez sąd apelacyjny (IV CKN 1298/2000).

Nowe rozstrzygnięcie sądu I instancji ponownie rozpoznającego sprawę musi być zawsze wyrazem oceny i decyzji tego sądu, którego skrępowanie orzeczeniem sądu instancji wyższej ma na celu jedynie zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności, powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia (V CKN 757/2000).

Jeżeli związanie sądu wyrażone w art. 386 § 6 kpc implikuje dla stron zakaz opierania apelacji na zarzutach sprzecznych z oceną prawną sformułowaną w orzeczeniu sądu II instancji, to tym bardziej wiąże sąd II instancji zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych ze stanowiskiem wyrażonym przez ten sąd w poprzednim orzeczeniu (I CKN 175/99).

Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji nie wiążą Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu wniesionej skargi kasacyjnej (I CKN 595/97 ).

Wskazania sądu apelacyjnego (art. 389  kpc) nie mogą przekraczać sfery dostępnej dla kontroli apelacyjnej. Sąd apelacyjny może stwierdzić, że konkretna ocena wiarygodności dowodów narusza lub nie narusza przepisu art. 233 § 1 kpc, nie wolno mu jednak oceniać wiarygodności dowodów przeprowadzonych przez sąd I instancji, a tym samym wskazywać, że dane dowody są wiarygodniejsze od innych. Sąd bowiem I instancji - ze względu na zasadę bezpośredniości postępowania, jest jedyną instancją w ocenie wiarygodności przeprowadzonych przez siebie dowodów (III CRN 466/74 ).

Ocena prawna sądu apelacyjnego odnosząca się do dowodów zebranych w sprawie jest wiążąca o tyle, o ile po uchyleniu wyroku nie nastąpiło uzupełnienie materiału dowodowego. Jeżeli w sprawie zostały przeprowadzone nowe dowody, sąd pierwszej instancji władny jest dokonać na nowo oceny wiarygodności i mocy całego materiału dowodowego w ramach zastrzeżonych przez art. 233 § 1 kpc (I CR 381/67).

Ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu orzeczenia sądu apelecyjnego nie wiąże sądu, któremu sprawa została przekazana, jeżeli stan faktyczny i prawny sprawy uległ zmianie na skutek karnego wyroku skazującego zapadłego po wydaniu orzeczenia przez sąd apelacyjny (I CR 287/66 ).

Uzasadnienie

Sąd drugiej instancji uzasadnia z urzędu wyrok oraz postanowienie kończące postępowanie w sprawie. W sprawach, w których apelację oddalono, uzasad-nienie sporządza się tylko wówczas, gdy strona zażądała doręczenia jej wyroku z uzasadnieniem.

Sporządzenie uzasadnienia powinno nastąpić w terminie dwóch tygodni od dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, termin ten li-czy się od dnia wydania orzeczenia. W sprawach, w których apelację oddalono, uzasadnienie sporządza się w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia wnio-sku.

Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się tej stronie, która w terminie tygodnio-wym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia. Jeżeli ogłoszenia nie było, orzeczenie z uzasadnieniem dorę-cza się stronom z urzędu w terminie tygodniowym od sporządzenia uzasadnie-nia.

Jeżeli uzasadnienie nie zostało sporządzone, a w sprawie została wniesiona skarga kasacyjna lub skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawo-mocnego orzeczenia, sąd drugiej instancji sporządza uzasadnienie zaskarżone-go orzeczenia w terminie dwóch tygodni od dnia wniesienia skargi.

Koniecznym elementem uzasadnienia sądu drugiej instancji - gdy czyni własne ustalenia na podstawie przeprowadzonych w toku postępowania apelacyjnego dowodów - jest omówienie dowodów, zwłaszcza przeciwstawnych do dokonanych ustaleń (I CKN 777/2000).

Strona, która z żądaniem doręczenia wyroku sądu drugiej instancji z uzasadnieniem wystąpiła przed jego ogłoszeniem, nie jest uprawniona do wniesienia skargi kasacyjnej (II PZ 45/2005).

Wniosek strony o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony przed ogłoszeniem jego sentencji jest przedwczesny i nie wywołuje skutków procesowych, w tym zwłaszcza otwarcia terminu do wniesienia skargi kasacyjnej (I PKN 406/2000).

Doręczenie stronie, na jej wniosek lub z urzędu orzeczenia z uzasadnieniem, jest skuteczne, choćby następnie ustanowiła pełnomocnika w sprawie, bądź też uzyskała pomoc prawną z urzędu (II UKN 332/99).

Przed wniesieniem apelacji prosimy zapoznać się z ofertą naszych usług zaprezentowaną tutaj.