NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH

Okoliczności żądania zaniechania naruszania dóbr osobistych

Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Koniecznym elementem wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobra osobiste jest prawdziwość twierdzeń co do faktów.Choć z kodeksu cywilnego wynika domniemanie bezprawności działania, a zatem broniący się przed zarzutem naruszenia cudzego dobra osobistego, bezprawność swego działania musi wykazać, nie zwalnia to jednak powoda z obowiązku udowodnienia, że to właśnie działanie pozwanego do naruszenia doprowadziło. Natomiast ten, kto narusza cudze dobra osobiste - cześć, dobre imię, godność czy nietykalność cielesną - nie może skarżyć się na naruszenie jego dóbr osobistych.Istotą unormowania ochrony dóbr osobistych jest to, by przyjęty sposób ochrony dobra osobistego był adekwatny do rodzaju i rozmiaru naruszenia, by uwzględniał całokształt okoliczności towarzyszących naruszeniu i by w ocenie ludzi rozsądnie i uczciwie myślących dawał satysfakcję poszkodowanemu. Dobra osobiste nie są zbywalne, ani w drodze spadkobrania, ani też w drodze innych czynności prawnych (między żyjącymi).

Rozpoznając sprawę w przedmiocie ochrony dóbr osobistych, sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi ustalić, czy działanie pozwanej było bezprawne. Upublicznienie przypisania uzasadnionej możliwości popełnienia przestępstwa uwłacza czci każdego człowieka.  Sąd ustalając, czy nastąpiło naruszenie dóbr osobistych, winien ocenić, czy na skutek działania osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie, powód miał wystarczającą podstawę do negatywnych odczuć, przy czym uwzględnić należy nie tylko jego osobiste przeżycia, ale także przeciętną, obiektywną reakcję innych osób. Dla dokonania prawidłowej oceny nie bez znaczenia pozostaje także motywacja działania sprawcy.

Ocena czy w konkretnej sytuacji naruszenie rzeczywiście nastąpiło, nie może być dokonywana według miary indywidualnej wrażliwości (ocena subiektywna) zainteresowanego, ta bowiem może być szczególnie duża ze względu na cechy osobnicze, uwarunkowania środowiskowe itp. Z tej przyczyny kryteria oceny naruszenia muszą być poddane obiektywizacji, a mianowicie uwzględnić trzeba odczucia szerszego grona uczestników i powszechnie przyjmowane, a zasługujące na akceptację normy postępowania (obyczaj, tradycja, itp.). Nie jest przy tym bez znaczenia motywacja działań sprawcy naruszenia.
Zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność zachowania się sprawcy naruszenia dobra osobistego. Jest aktem woli stanowiącym wyraz świadomości uprawnionego co do przysługującego mu prawa wypowiedzenia się oraz zamiaru zamanifestowania na zewnątrz skorzystania z tego prawa. Nie musi się wyrażać przez zachowania dosłowne, może być dorozumiana w tym również przez brak sprzeciwu. Jednakże o braku sprzeciwu wyrażającego zgodę można mówić tylko wtedy, gdy istniała okazja do swobodnego wyrażenia sprzeciwu, a mimo to uprawniony w tym zakresie jednoznacznie pozostał bezczynny. Okoliczności konkretnego stanu faktycznego powinny przesądzać o tym, czy bezczynność uprawnionego może być poczytana za jego zgodę. Bierne znoszenie stanu naruszenia dobra osobistego może być podyktowane wieloma różnymi przyczynami (np. niewiedza uprawnionego co do możliwości sprzeciwu, brak umiejętności zareagowania, obawa przed skutkami wyrażenia sprzeciwu itp.). Bez upewnienia się o rzeczywistych przyczynach bezczynności uprawnionego oraz ewentualnie także i powodowanych nim racjach zawodne może się okazać wnioskowanie o wyrażaniu przez niego zgody na działania niekorzystne. Nie można przy tym tracić z pola widzenia, że zarówno zgoda, jak i wyrażenie sprzeciwu pozostają w sferze uprawnień poszkodowanego, a nie jego obowiązków, w związku z czym z postawy bezczynnej nie sposób czynić poszkodowanemu zarzutu.

O tym, czy w konkretnym przypadku można mówić o naruszeniu dobra osobistego, nie mogą decydować subiektywne odczucia osoby pokrzywdzonej, bowiem decydujące znaczenie ma to, jaką reakcję naruszenie to wywołało w społeczeństwie. Również to określenie wymaga konkretyzacji, chodzi tu bowiem o reakcję, jakiej można oczekiwać od uczciwych, rozsądnie myślących ludzi. Przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, decydujące znaczenie ma nie tyle subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ile to jaką reakcję wywołuje obiektywnie to naruszenie.

Sposób ochrony dobra osobistego powinien:
- być adekwatny do jego naruszenia, do rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru jego naruszenia, - uwzględniać całokształt okoliczności, w tym zachowanie osoby, której dobra osobiste zostały naruszone,
- dawać satysfakcję poszkodowanemu, lecz nie powinien prowadzić do upokorzenia sprawcy naruszenia.
Ogłoszenie w prasie nie powinno być stosowane, gdy zajście, w toku którego doszło do naruszenia dobra osobistego, jest znane tylko wąskiemu gronu osób.

Działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego nie jest bezprawne, jeśli prowadzi do naruszenia dóbr osobistych lub ich zagrożenia, ale następuje w ramach tego porządku.

Osoba prawna

Ochrona dóbr osobistych obejmuje nie tylko osoby fizyczne, ale także prawne. Dobrami osobistymi osoby prawnej jest jej sława i dobre imię, na co składa się prowadzenie działalności gospodarczej. Dla niej zaś szczególnie istotna jest wiarygodność finansowa. Użycie określeń podważających ją, ostrych, daleko idących z całą pewnością dobra te narusza.

Dobra osobiste osób prawnych - to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań. Symbol osoby prawnej jest nośnikiem jej tożsamości w zewnętrznym odbiorze i podobnie jak nazwa czy firma stanowi dobro osobiste, które podlega ochronie.

Naruszenia dóbr osobistych może się dopuścić instytucja, organizacja lub spółka. Odpowiedzialność za to może ponosić także konkretna osoba, która działa w imieniu oficjalnego autora sformułowań.

Naruszenie nazwy osoby prawnej jako jej dobra osobistego może nastąpić w razie używania przez nieuprawnionego nie tylko pełnej nazwy, ale i jej części, jeżeli część ta spełnia w sposób wystarczający funkcję indywidualizującą osobę prawną, która umożliwia jednoznaczną identyfikację tej osoby i jej odróżnienie od innych podmiotów dlatego, że tworzące część nazwy oznaczenie ma samo w sobie dostateczną moc dystynktywną.

Katalog dóbr osobistych osób prawnych należy, przez  uznać za otwarty, niewątpliwie zaś podlegającym ochronie dobrem osobistym zarówno osoby fizycznej, jak i osoby prawnej jest jej dobra sława. Naruszenie dobrej sławy osoby prawnej może nastąpić przede wszystkim przez zarzucenie tej osobie, a w szczególności jej organom, niewłaściwego postępowania mogącego ją narazić na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania działalności.

Cywilnoprawne skutki naruszenia dóbr osobistych wywołane działaniami osoby prawnej obciążają co do zasady tę osobę prawną, a nie jej reprezentanta. Renoma przedsiębiorstwa rozumiana jako ogół pozytywnych wyobrażeń i ocen konsumentów o wyrobach tego przedsiębiorstwa, może być traktowana jako dobro osobiste osoby prawnej, do którego mają odpowiednie zastosowanie, poprzez art. 43 kc, dyspozycje art. 23 i art. 24 kc. Te bowiem wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować w obrocie zgodnie ze swym zakresem działania, są jej dobrami osobistymi.

Publikacje

Wolność prasy i ochrona dóbr osobistych to ogólnej natury wartości konstytucyjne, które powinny być tak wyważone, by korzystając z jednej, nie naruszać drugiej. Jeśli fakty podane przez osobę publiczną inne media interpretują zbyt dowolnie, w dodatku wkraczając w sferę życia prywatnego, a nawet intymnego, dopuszczają się naruszenia dóbr osobistych ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zagwarantowane w Konstytucji RP i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności prawo do krytyki zachowania osób sprawujących funkcje publiczne, czy urzędowe nie może być wykonywane w taki sposób, aby naruszało dobre imię lub cześć krytykowanego.

Krytyka zmierzająca do poprawy rzeczywistości nie jest działaniem bezprawnym, nawet mimo nadmiernej ekspresyjności opisu i ujemnej oceny, a także zbytniej ostrości sformułowań i argumentów, jeżeli jest to uzasadnione znaczeniem poruszonych problemów oraz zastosowaną formą literacką. Korzystanie ze swobody wypowiedzi uzależnione jest od przestrzegania ustawowo określonych zasad zawodowych. Szczególna staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych to zawarte w art. 12 ust. 1 pkt 1 Prawa prasowego standardy dziennikarskie.Niedołożenie staranności wymaganej od profesjonalisty także na gruncie prawa prasowego (art. 12), stanowi działanie bezprawne. Zaniechanie wyjaśnienia, czy istnieje zgoda powodów na rozpowszechnianie ich wizerunku i jaki jest zakres tej zgody, oznaczało naruszenie wymogu należytej staranności , a zatem winę.

Żaden uzasadniony interes publiczny nie może polegać na rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji. Kwestia właściwego wykonania obowiązków przez dziennikarza może mieć wpływ jedynie na ocenę zawinienia w wypadku żądania opartego o art. 448 kc. Dopuszczalność wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobra osobiste, z uwagi na obronę (ochronę) uzasadnionego interesu społecznego jest w orzecznictwie sądowym od dawna przyjęta (aczkolwiek nie bezwarunkowo) i w tym zakresie nie ma skarżący racji zarzucając że Sąd oparł się na pozaustawowej przesłance, odmawiając udzielania powodowej spółce ochrony prawnej.

Zasięg przekazu telewizyjnego i masowość jego odbioru wymagają szczególnej ostrożności i wystrzegania się bezprawnego naruszenia czyjejś czci.Satyra, która ze swej natury jest utworem ośmieszającym ukazywane zjawiska lub osoby, może posługiwać się pewnym wyolbrzymieniem czy karykaturą i ta forma literacka „pozwala na więcej”. Nie oznacza to jednak, że satyryczny charakter utworu zawsze wyłącza bezprawność i że nie dotyczą go kryteria oceny stosowane do innych form wypowiedzi, choć granice takiej wypowiedzi są niewątpliwie szersze.

Publikowanie wypowiedzi będących formą udziału w debacie publicznej na temat faktów lub postaci historycznych stanowi z zasady przejaw dopuszczalnego i prawem chronionego korzystania z wolności wypowiedzi oraz przekazywania idei i poglądów, także wtedy, gdy są one kontrowersyjne i niezgodne z dominującą wersją wydarzeń historycznych. Nie wyłącza to bezprawności działania autora wypowiedzi, jeżeli w jej wyniku doszło do naruszenia dóbr osobistych „postaci historycznych” (lub ich bliskich). Sposób rozstrzygnięcia kolizji pomiędzy tymi dobrami uzależniony jest od konkretnych okoliczności sprawy. Odpowiedzialność za pejoratywne sformułowania naruszające dobra osobiste osoby, której dotyczy publikacja prasowa, ponosi autor publikacji i redaktor naczelny gazety, nie zaś udzielająca dziennikarzowi informacji osoba, której wypowiedzi nie są przytaczane dosłownie (cytowane).

Osoba publiczna

Osoba publiczna musi się liczyć z tym, że będą roztrząsane także fakty z jej życia prywatnego, jeżeli wiążą się z jej funkcją. Należy rozróżniać osoby pełniące funkcje publiczne, które z uwagi na charakter funkcji podlegają kontroli społecznej i jawność ich życia jest uzasadniona ważnym interesem społecznym oraz osoby powszechnie znane, w wypadku których interes społeczny nie wymaga tak silnej kontroli społecznej wynikającej m.in. z art. 1 ustawy Prawo prasowe. Ma to również znaczenie dla granic ochrony.

Osoba piastująca funkcję publiczną narażona jest - co stanowi zjawisko naturalne w każdym państwie demokratycznym - na wystawienie swoich poczynań pod osąd opinii publicznej i musi liczyć się z krytyką swojego postępowania, która to krytyka jest społecznie pożyteczna i pożądana, jeżeli podjęta została w interesie publicznym i ma cechy rzetelności oraz rzeczowości - a jednocześnie nie przekracza granic potrzebnych do osiągnięcia społecznego celu krytyki. Granic tych nie da się ogólnie wyznaczyć, ponieważ określają je niepowtarzalne okoliczności konkretnej sprawy.

Usunięcie skutków

 W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej
na wskazany cel społeczny.